انگیزه مفهوم بسیار پیچیده ای است که از منظر ها و دیدگاه های مختلف میتوان آن را مورد بررسی قرار داد.در رابطه با انگیزه در علم روانشناسی ،مدیریت و علم اخلاق بحث های بسیار زیادی انجام داده اند که هر کدامشان تعریف های گوناگونی از انگیزه ارائه کرده اند.اما دیدگاه اسلام به مقوله انگیزه چیست؟ در آیات و روایات عبارات مختلفی آورده شده است که ما همه ی آنها را به انگیزه ترجمه میکنیم و این میتواند به پیچیدگی این موضوع بیافزاید.ما در این مقاله سعی داریم با بررسی آیات و روایات و نظر علما و بزرگان به شناخت مفهوم انگیزه در اسلام بپردازیم تا بیشتر و بهتر با دیدگاه اسلام به انگیزه و انگیزش آشنا شویم.
قبل از این که به بررسی انگیزه در اسلام بپردازیم،باید تعریفی خوب و کامل از انگیزه را بدانیم تا قادر باشیم ادامه بحث را درست پیش ببریم.همانطور که در ابتدای مقاله ذکر شد،تعریف های مختلفی برای انگیزه ذکر شده است.هر کس انگیزه را با توجه به علمی که در آن فعالیت دارد،تعریف کرده است.گاهی ما انگیزه را به نیاز ترجمه میکنیم.مثلا میگوییم من انگیزه دارم برای غذا خوردن چون به آن نیاز دارم.گاهی انگیزه به معنی شوق و اشتیاق است و گاهی به معنی هدف است مثل موقعی که میگوییم انگیزه شما از استخدام در این شرکت چیست؟اما بیشتر ما انگیزه را معادل شوق و اشتیاق حود برای انجام کاری میدانیم.
در قرآن کریم،کلمات بسیاری به کار برده شده که ما آنها را به انگیزه ترجمه میکنیم،به عنوان مثال کلماتی که مشتق شده از اثاره،بعث،تحریض،حث،حض،نزغ،نشور،سائق،سبب،رغبت،میل،اصغا،شهوت،حاجه و فقر هستند.ما تمامی این ها را میتوانیم به انگیزه ترجمه کنیم.اما آنچه از انگیزه مد نظر ماست،یعنی اشتیاق به انجام یک عمل،در چند آیه از قرآن آمده که میتوان به موارد زیر اشاره نمود:
فقاتِلْ فی سبیل اللّه ِ لا تُکلَّف اِلاّ نفسُک وحرّضِ المؤمنینَ
آیه ۶۵ سوره انفال
پس (ای پیامبر) تو خود تنها در راه خدا به کارزار برخیز که جز شخص تو بر آن مکلّف نیست و مؤمنان را ترغیب کن
کَلاّ بل لا تُکرمونَ الیتیمَ ولا تَحاضُّون علی طعامِ المسکینَ
سوره فجر،آیه 17 و 18
چنان نیست که شما تصور میکنید، بلکه شما یتیمان را گرامی نمی‌دارید و یکدیگر را بر اطعام مستمندان تشویق نمی‌کنید
این آیات اشاره دارند که ما باید یکدیگر را به انجام فعالیت ها مفید ترغیب کنیم و به همدیگر انگیزه بدهیم.اگر میخواهید به صورت ویژه از مباحث خودسازی در آیات قرآن کریم،آگاهی و اطلاعات بیشتری کسب کنید،حتما مقاله انگیزه در قرآن را مطالعه نمایید.
روایات بسیاری نیز وجو دارد که ما میتوانیم مفهموم انگیزه و عوامل رشد و یا نبود انگیزه را در آنها پیدا کنیم.اساسا انگیزه زمانی پیش میاید که هدف و آرمان ما قوی و پر رنگ باشد.هرچه به آن هدف علاقه و اعتقاد بیشتری داشته باشیم،انگیزه ما نیز بیشتر خواهد بود.در همین رابطه روایتی از امام صادق علیه السلام نقل شده که میفرمایند:
هرگز بدنى از آنچه كه «نيّت» و انگيزه نسبت به آن قوى باشد، ضعيف و ناتوان نمى شود.
بحارالأنوار، ج 67، ص 205
در این حدیث به رابطه بدن و نیت و انگیزه پرداخته شده است و بیان میشود که وقتی انگیزه و نیت کاری بزرگ و قوی باشد،بدن هیچ وقت ناتوان و خسته نمیشود.اگر میخواهید در رابطه با انگیزه در احدیث اسلامی بیشتر آشنا شوید،توصیه میکنیم حتما مقاله انگیزه در روایات را مطالعه نمایید.
یکی از مهم ترین عواملی که سبب افزایش روحیه و انگیزه در کارها میشود،خودسازی و تهذیب نفس است.افراد خودساخته دارای روحیه ای قوی و با نشاط هستند و همین مسئله کافیست که وقتی میخواهند دست به کاری بزنند،آن را با قدرت و انگیزه بالا پیش ببرند.در روایتی از رسول اکرم آمده است که این مسئله را اینطور بیان میدارند:
حيات دل با مرگ نفْس است و با حیات دل است که استوارى و استقامت فراهم مى شود
مستدرك الوسائل، ج 11، ص 226
همانطور که در این روایت آمده است،رسول خدا استواری و حفظ انگیزه در کارها را نتیچه زنده دلی بیان میدارند و زنده دلی را نتیجه مرگ نفس و خودسازی میدانند.بنابراین اگر شما میخواهید که استقامت و انگیزه شما در امورات زندگیتان بالا بماند باید خودسازی را در برنامه های زندگی خود جای دهید.
امیدواری یکی از بزرگترین عوامل ایجاد انگیزه در انسان است.بدون امید انسان حرکتی انجام نخواهد داد چرا که فرد اطمینانی برای رسیدن به هدف و مقصود در وجودش ندارد و اساسا تلاش کردن را بی فایده میداند.بر اساس روایات و احادیث رسیده میتواند دریافت که هرکس به چیزی امید داشته باشد،برای آن تلاش و کوشش انجام میدهد.و همچنین نا امیدی از رحمت خدا گناه بزرگی شمره شده است.البته امید بدون حرکت و تهیه اسباب،حماقت است و نمیتوان آن امید را امید درستی دانست که اصطلاحاً به آن “رجاء حُمق” میگویند.مانند کسی که بدون کاشت دانه در مزرعه انتظار برداشت محصول را دارد.
اگر شما نیز گاهی بی انگیزه میشوید،ممکن است دلیلش یکی از موارد زیر باشد.بنابراین با دقت به خود و اعمال و رفتارتان توجه کنید و ببینید که کدام یک از موارد زیر در وجود شما نهفته شده است.آن را کشف کنید و سعی کنید برطرفش نمایید.
یکی از مهم ترین مسائلی که سبب میشود انسان نا امید و بی انگیزه شود،داشتن توقعات بی جا از دیگران است.وقتی ما از اطرافیان خود توقع چیزی را داریم و آنها به توقعات ما توجهی نمیکنند،طبیعتا ما دچار بی انگیزگی و نا امیدی میشویم.پس بهتر است که توقعات خود را از دیگران به حداقل برسانیم.در همین رابطه حدیث بسیار ارزشمندی از امام صادق علیه السلام نقل شده که میفرمایند:
اَرْوَحُ الرَّوْحِ اَلْيَأسُ مِنَ النّاسِ؛
كافى ، ج 8، ص 243، ح 337
بهترين راحتى و آسودگى، بى توقعى از مردم است
امید نداشتن به لطف و کمک دیگران میتواند روح و روان شما را آسوده کند و انگیزه شما را حفظ نماید.
دومین عاملی که سبب میشود انسان ها بی انگیزه شوند،مرتکب شدن خطا و اشتاباهت زیاد و مکرر است.طبیعتاً وقتی انسانی دچار خطا و اشتباهات زیادی میشود،نا امیدی و بی انگیزگی وجود او را فرا میگیرد و اعتماد به نفسش کاهش میابد.اما عامل اشتباهات مکرر چیست؟ بدون شک اصلی ترین عامل به خطا رفتن انسان ها در هر کاری،نداشتن تخصص و علم کافی است.اگر شما به کاری که انجام میدهید علم داشته باشید و در آن تخصص داشته باشید،درصد خطای شما به حد اقل میرسد و سبب میشود که اعتماد به نفس و انگیزه بالاتر و بیشتری داشته باشید.به خاطر همین مسئله است که رسول خدا صلی الله علیه و آله نادانی را عامل بدبختی دنیا و آخرت میدانند:
خَيرُ الدُّنيا وَالآخِرَةِ مَعَ العِلمِ وَشَرُّ الدُّنيا وَالآخِرَةِ مَعَ الجَهلِ ؛
نهج الفصاحه ص466
خير دنيا و آخرت با دانش است و شرّ دنيا و آخرت با نادانى.
بینظمی و بی برنامه‌گی میتواند انسان را به کلی از آینده نا امید و بی انگیزه کند.افرادی که بی برنامه هستند،مطمئنا دچار اشتباهات و شکست های متوالی میشوند و همین برای بی انگیزه شدن آنها کافیست.در روایات اسلامی تاکید بسیار زیادی شده است که انسان ها باید برای امور خود برنامه و پیش‌بینی های کافی داشته باشند تا دنیا و آخرت خود را سلامت نگه دارند.در همین رابطه روایتی از امام صادق علیه السلام نقل شده است که میفرمایند:
اَلتَّقْدیرُ نِصْفُ العَیْشِ
تحف العقول ، ص ۲۲۱
برنامه ریزی نیمی از زندگی است
همانطور که در این روایت مشاهده میکنید،امام علیه السلام،برنامه ریزی را نیمی از زندگی معرفی میکنند و میتوان برداشت کرد که انسان برای کارهای روزمره خود باید نیمی از زمانش را صرف برنامه ریزی و پیش‌بینی ها کند تا در آن کار موفق شود.
یکی از مهم ترین مسائلی که در خیلی از انسان ها دبده میشود و باعث بروز بی انگیزگی و نا امیدی میشود،اندوه گذشته را خوردن است.گذشته انسان و اتفاقات تلخی که برای ما افتاده است،میتواند مایه تجربه و عبرت برای ما باشد و احتمال تکرار آنها را بسیار کم کند ولی اگر ما در گذشته تلخ خود غرق شویم و دائماً اندوه آن را داشته باشیم،چیزی به دست نمیاید و حتی ممکن است آینده را نیز از دست بدهیم چراکه انگیزه ما برای اقدام کم میشود و طبیعتاً روح خسته و نا امید نمیتواند جسم را تحرک ببخشد.این مسئله را به زیبایی امام علی علیه السلام بیان و توصیف میفرمایند:
لاتُشعِر قَلبَکَ الهَمَّ علی مافاتَ، فَیَشغُلَکَ عمّا هُوَ آت؛
غررالحکم، ج 6، ص 345
دل خود را بر اندوه آنچه از دست رفته و گذشته است مشغول مساز تا تو را از آنچه خواهد آمد، غافل نسازد و باز ندارد.
بله،اندوه گدشته را خوردن فقط سبب میشود انگیزه ما کم شود و از آینده خود غافل شویم.
اطرافیان و نزدیکان هر فردی،از تاثیرگذار ترین افراد در زندگی شخص هستند.این اطرافیان به حدی مهم هستند که میتوانند تمامی جوانب زندگی ما را تحت تاثیر قرار دهند.بنابراین دقت در انتخاب اطرافیان خوب و مناسب، بسیار اهمیت دارد.اگر شما قادر باشید اطراف خود را مدیریت کنید و افراد منفی و مضر را از خود دور کنید،بدون تردید امید و انگیزه شما بسیار بالا خواهد رفت.همنشین خوب به شما انگیزه میدهد و کمک میکند که به اهداف خود بهتر و راحت تر دست پیدا کنید.احادیث و آیات بسیاری وجود دارد که به اهمیت و تاثیر همنشین اشاره دارند که یکی از آنها این روایت از امام علی علیه السلام است که میفرمایند:
جِماعُ الشَّرِّ في مُقارَنةِ قَرينِ السُّوءِ
غرر الحكم : 4774
همه بدي ها در مجالست با همنشينِ بد است
ما در این مقاله سعی کردیم مهم ترین مسائلی که در رابطه با انگیزه در احادیث و روایات و همچنین آیات قرآن بیان شده است را شرح و توضیح بدهیم.اگر سوال یا پیشنهادی مد نظرتان است،خوشحال میشویم که در بخش نظرات با ما در میان بگذارید تا به بهبود و رشد ما و دیگران کمک بزرگی کنید.
جستجو در بین همه دسته ها
