انگیزه مقوله ای است که روانشناسان و دانشمندان مختلف درباره ی آن صحبت های بسیاری انجام داده اند و هرکدامشان تعریف های گوناگونی از انگیزه ارائه داده اند.روانشناسان معتقد هستند که انگیزه ها هستند که سبب حرکت و انجام کارها میشود.دین اسلام نیز چون برنامه ای کامل برای سعادت و رشد انسان را در خود دارد،نکات و بیاناتی را توسط قرآن و احادیث در رابطه با انگیزه برای ما به جای گذاشته است.انگیزه در اسلام مقوله ای است که میتوان با کمی جستجو و بررسی در روایات و آیات به دستاوردها و نکاتی پی برد که به رشد و موفقیت ما میتواند کمک زیادی بکند.اما دیدگاه قران در این زمینه چیست؟ ما در این مقاله سعی داریم به بررسی مفهوم انگیزه در قران بپردازیم و به آیاتی از قرآن نگاه بیاندازیم که به گونه ای به مسئله انگیزه مربوط میشود.
وقتی به بررسی آیه های قرآن کریم میپردازیم،متوجه میشویم که هر بخشی از آیات که به مسئله انگیزه پرداخته شده است،نوعی خاصی از آن را مد نظر قرار داده است.در روانشناسی انگیزه ها به دو دسته کلی بیرونی و درونی تقسیم میشوند و هر کدام از این دو نوع میتوانند زیر شاخه های فراوانی داشته باشند.مثلا برای انگیزه های درونی اقسام مختلفی مثل:انگیزه‌ی شایستگی ، انگیزه‌ی نگرش، انگیزه‌ی دستاورد و انگیزه‌ی فیزیولوژیکی را برشمرده اند و برای انگیزه های بیرونی اقسامی چون: انگیزه پاداش، انگیزه‌ی ترس، انگیزه‌ی قدرت، انگیزه ارتباطات اجتماعی را میتوان نام برد.اما انگیزه در قرآن دارای اقسام خاص و همچنین مشترکی با انواع انگیزه در روانشناسی است که در ادامه میتوانید اسامی آن را مشاهده نمایید،انواع انگیزه در قرآن را میتوان این موارد دانست:
طبق بررسی های انجام شده در آیات قرآن کریم،میتوان این 5 مورد را از انواع انگیزه هایی دانست که قرآن به آنها اشاره کرده است.ما در ادامه این مقاله به بررسی تمامی این 5 مورد میپردازیم.
حتما مطالعه نمایید : با انگیزه در روایات بیشتر آشنا بشوید
اولین و یکی از پر قدرت ترین انگیزه هایی که علت بسیاری از اعمال انسان است،نیاز ها و انگیزه های بنیادی انسان هستند.منظور از انگیزه های بنیادی،میل ها و کشش هایی است که به صورت فطری در وجود تمامی انسان ها نهادینه شده است و باعث میشود که انسان به سمت اعمالی کشیده شود که بخواهد این میل‌ها و نیازها را ارضا کند.خداوند این امیال فطری را به صورت کلی اینگونه بیان میکند:
فِطْرَ‌تَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیهَا ۚ لَا تَبْدِیلَ لِخَلْقِ اللَّهِ
با همان سرشتی که خدا مردم را بر آن سرشته است. آفرینش خدای تغییرپذیر نیست
از مهم ترین این انگیزه های بنیادی،میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
هر کدام از این امیال ها میتواند علت و انگیزه هایی در وجود انسان پدید بیاورند که سبب بروز اعمال و رفتارهای خاصی شوند.نکته قابل توجه این است که اگر این امیال و انگیزه ها در مسیر درست خودشان قرار گیرند میتوانند سبب سعادت ،خودسازی و پیشرفت های بسیار زیادی در زندگی مادی و معنوی ما شوند.
برای مطالعه بیشتر: خودسازی در قرآن
بخشی از آیات قرآن اشاره به انگیزه های بیرونی انسان میکنند.انگیزه های بیرونی به انگیزه هایی میگوند که از طرف عوامل خارجی در وجود انسان جریان پیدا میکنند.از مهم ترین انگیزه های بیرونی میتوان به انگیزه تشویق و پاداش اشاره کرد که در قرآن کریم ذکر شده است.مثل آیه ای که در آن به پیغمبر دستور داده میشود برای جنگ و جهاد با کفار،مؤمنین را تشویق کند و از آن به عنوان “تحریض” نام برده میشود:
فقاتِلْ فی سبیل اللّه ِ لا تُکلَّف اِلاّ نفسُک وحرّضِ المؤمنینَ
آیه 85 سوره النساء
پس در راه خدا پيكار كن جز عهده دار شخص خود نيستى و[لى] مؤمنان را [به مبارزه] برانگيز
در یکی دیگر از آیات قرآن کریم خداوند به پیامبر دستور میدهد که مؤمنین را به قتال با کفار تحریک کند و برای این کار از روشی استفاده میشود که در نتیجه آن،مؤمنین خودشان را قوی تر از دشمنان تصور کنند و همین سبب بشود که نا امید و بی انگیزه نباشند.
یا أَيُّهَا النَّبِيُّ حَرِّضِ الْمُؤْمِنينَ عَلَى الْقِتالِ إِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ عِشْرُونَ صابِرُونَ يَغْلِبُوا مِائَتَيْنِ وَ إِنْ يَكُنْ مِنْكُمْ مِائَةٌ يَغْلِبُوا أَلْفاً مِنَ الَّذينَ كَفَرُوا بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ ال يَفْقَهُون
آیه 65 سوره انفال
ای رسول، مؤمنان را بر جنگ ترغیب کن که اگر بیست نفر از شما صبور و پایدار باشند بر دویست نفر غالب خواهند شد و اگر صد نفر بوده بر هزار نفر از کافران غلبه خواهند کرد، زیرا آنها گروهی بی‌دانشند.
انگیزه های درونی انگیزه هایی است که از درون انسان نشات میگیرند و اغلب آنها را میتوان نتیجه نیاز ها و امیال باطنی انسان دانست.انگیزه هایی که از نیاز های انسانی نشأت میگیرد،در قرآن کریم اینگونه ذکر شده اند:
آیات زیادی وجود دارند که به بیان نیازهای اساسی انسان میپرداند و بیان میدارند که چگونه باید این نیاز ها برطرف شوند.تعدادی از این آیات را در ادامه میتوانید مشاهده بکنید:
کلُواْ مِمَّا رَزَقَکُمُ اللَّهُ حَلَالًا طَیِّبًا
آیه 88 سوره مائده
بخورید از روزی هایی که خداوند پاک و حلال برای شما روزی کرده است
و برای پوشاک اینطور بیان میشود:
وَ جَعَلَ لَکُمْ سَرَابِیلَ تَقِیکُمُ الْحَرَّ وَ سَرَابِیلَ تَقِیکمُ بَأْسَکُمْ
آیه 81 سوره نحل
و تن پوش هایی برای شما قرار داد که شما را از گرما نگه می دارد و پیراهن هایی [مقاوم] که شما را از آسیب جنگ و نبردتان حفظ می کند
و همچنین برای مسکن اینگونه بیان میدارد:
وَ اللَّهُ جَعَلَ لَکُم مِّن بُیُوتِکُمْ سَکَنًا
آیه 80 سوره نحل
و خدا خانه هایتان را برای شما مایه آرامش و راحت قرار داد،
این نیازهای اساسی انسان هستند که سبب میشود انگیزه ای درونی در انسان شکل بگیرد و سعی داشته باشد که این نیاز ها را برطرف نماید و به فکر تهیه خوراک،پوشاک و مسکن خود باشد.
یکی از نیازهای قوی انسان ها نیاز آنها به جنس مخالف و قوه جنسی او است.این نیاز سبب میشود که در انسان انگیزه ای برای برقراری یک رابطه عمیق با جنس مخالفش میشود.قرآن کریم با توجه به این نیاز انسان،تنها راهکار ارضا شدنش را ازدواج معرفی میکند.
: وَ الَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ * إِلَّا عَلىَ أَزْوَاجِهِمْ أَوْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانهُُمْ فَإِنهَُّمْ غَیرُْ مَلُومِینَ
آیه 5 و 6 سوره مؤمنین
و آنان که فروج و اندامشان را از عمل حرام نگاه میدارند. * مگر در مورد همسرانشان يا كنيزانى كه به دست آورده‌اند، كه در اين صورت بر آنان نكوهشى نيست
اگر انسان به فکر برطرف شدن صحیح این نیاز باشد،انگیزه تشکیل خانواده میتواند در او شکل بگیرد و همچنین تشکیل خانواده میتواند نیازهای دیگری مثل سکونت و آرامش را تامین کند.
برای مطالعه بیشتر: برای داشتن اخلاقات نیکو باید خودسازی اخلاقی کنید
یکی دیگر از نیاز های اصلی بشر،نیاز به امنیت فیزیکی و روانی است که سبب میشود انگیزه ای قوی برای انسان پیش بیاید تا تلاش کند امنیت خود و خانواده و یا وطن خودش را تامین کند.همچنین امنیت و آرامش روانی نیز از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است که خداوند ایمان به خودش را عامل برطرف شدن این نیاز معرفی مکیند:
الَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يَلْبِسُوا إِيمَانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولَٰئِكَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَهُمْ مُهْتَدُونَ
آیه 82 سوره انعام
كسانى كه ايمان آورده‌اند و ايمان خود را به ظلم نمى‌آلايند، امنیت از آن ايشان است و ايشان هدايت يافتگانند.
یکی از نیازهای دیگر انسان،نیاز او به جمال و زیبایی است.انسان بالذات عاشق زیبایی است و علاقه به دیدن زیبایی ها و همچنین خلق آن دارد.یکی از دلایلی که میتواند انگیزه انسان را بالا ببرد این است که او دوست دارد همه چیز را زیبا ببیند و برای همین تلاش برای خلق آنها میکند.خداوند در قرآن کریم منشأ تمامی زیبایی ها را خودش معرفی میکند:
قُلْ مَنْ حَرَّمَ زینَةَ اللّهِ الَّتی أَخْرَجَ لِعِبادِهِ وَ الطَّیِّباتِ مِنَ الرِّزْقِ.
آیه 32 سوره اعراف
بگو چه کسی زینت‌های الهی را برای بندگان خود آفریده و روزی‌های پاکیزه را حرام کرده است
در این آیه خداوند بیان میدارد که روزی های پاک و زیبایی ها را بر خود حرام نکنید و از آنها استفاده نمایید.
در این بخش بیان شد که بسیاری از انگیزه های درونی انسان،برگرفته از نیازهای بشر است و اگر انسان به همین نیاز ها توجه درست و صحیحی داشته باشد میتواند انگیزه خود را بالا ببرد و آن را حفظ نماید.
نوع دیگری از انگیزه هایی که در قرآن ذکر شده است،محبت نسبت به شهوات دنیوی است.شهوت به معنی رغبت و اشتیاق انسان است که میتواند به نوع خاصی از انگیزه در وجود انسان اشاره داشته باشد.در قرآن 5 شهوت مهم نفسانی ذکر میشود که میتواند انگیزه بسیاری از اعمال انسان باشد:
زُيِّنَ لِلنَّاسِ حُبُّ الشَّهَوَاتِ مِنَ النِّسَاءِ وَالْبَنِينَ وَالْقَنَاطِيرِ الْمُقَنْطَرَةِ مِنَ الذَّهَبِ وَالْفِضَّةِ وَالْخَيْلِ الْمُسَوَّمَةِ وَالْأَنْعَامِ وَالْحَرْثِ ۗ ذَٰلِكَ مَتَاعُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا ۖ وَاللَّهُ عِنْدَهُ حُسْنُ الْمَآبِ
آیه 14 سوره آل عمران
در چشم مردم آرايش يافته است، عشق به اميال نفسانى و دوست داشتن زنان و فرزندان و هميانهاى زر و سيم و اسبان داغ برنهاده و چارپايان و زراعت. همه اينها متاع زندگى اينجهانى هستند، در حالى كه بازگشتنگاه خوب نزد خدا است.
در این آیه خداوند 5 شهوت اصلی که عبارتند از:میل به زنان،فرزندان،پول و ثروت،مرکب خوب و املاک زراعی باشد را از اشتیاق هایی معرفی میکند که در چشم انسان ها زینت داده شده است.تقریبا میتوان هدف و انگیزه تمامی تلاش هایی که اغلب انسان ها میکنند را برای این 5 مورد دانست.
یکی از مهم ترین مسائلی که سبب میشود انکیزه انسان در کاری بالا برود،محبت و شوق است.وقتی ما به کسی یا چیزی عشق بورزیم،علاقه بسیار زیادی داریم تا به آن دست پیدا کنیم و یا محبت او را به سمت خودمان جلب نماییم.برای همین هم انگیزه فراوانی داریم که به انجام کارهایی دست بزنیم که مورد رضایت طرف مقابل باشد.در آیه ای از قرآن که اشاره به امام علی علیه السلام و حضرت زهرا سلام الله علیها است، ما میبینیم که محبت خدا میتواند انگیزه ای باشد که ما حتی غذای شب خودمان را نیز به فقیر و مسکین هدیه کنیم و این را میتوان اوج انگیزه دانست.
ویُطعمونَ الطّعامَ علی حُبِّهِ مِسکینا و یَتیما و اسیرا اِنّما نُطعمکُم لِوجه اللهِ لانُریدُ مِنکُم جزاءً و لاشَکورا
آیه 8 و 9 سوره انسان
و هم بر دوستی او (یعنی خدا) به فقیر و طفل یتیم و اسیر طعام می‌دهند.(و گویند) ما فقط برای رضای خدا به شما طعام می‌دهیم و از شما هیچ پاداش و سپاسی هم نمی‌طلبیم.
برای مطالعه بیشتر: چگونه یک برنامه خودسازی طراحی کنیم؟
یکی دیگر از انواع انگیزه هایی که خداوند متعال در قرآن کریم به آن اشاره دارد،انگیزه هایی است که توسط وسوسه های شیطان در وجود انسان شکل میگیرد و سبب میشود که انسان به سمت آلودگی ها و خطاها متمایل شود.اغلب این نوع انگیزه ها با کلمه “نزغ” در آیات قرآن ذکر شده است.”نَزْغٌ”در لغت به معناى ورود در كارى به قصد افساد و تحريك است.ما در ادامه به بررسی آیات مرتبط با انگیزه ای شیطانی میپردازیم:
وامّا ینزغنّکَ مِن الشّیطانِ نزغُ فاستعِذْ باللّه
آیه 200 سوره اعراف
و چنانچه بخواهد از طرف شیطان (انس و جن) در تو وسوسه و جنبشی پدید آید به خدا پناه بر که او به حقیقت شنوا و داناست.
در این آیه، راهکاری که برای خاموش کردن این نوع انگیزه ها معرفی میشود،پناه بردن به خدا از وسوسه شیطان است. خداوند در آیه دیگری این نوع وسوسه ها را سبب ایجاد تفرقه و دشمنی معرفی میکند:
وَقَدْ أَحْسَنَ بِي إِذْ أَخْرَجَنِي مِنَ السِّجْنِ وَجَاءَ بِكُمْ مِنَ الْبَدْوِ مِنْ بَعْدِ أَنْ نَزَغَ الشَّيْطَانُ بَيْنِي وَبَيْنَ إِخْوَتِی
آیه 100 سوره یوسف
و پروردگار درباره من احسان فراوان فرمود که مرا از تاریکی زندان نجات داد و شما را از بیابان دور به اینجا آورد پس از آنکه شیطان میان من و برادرانم فساد کرد
از نظر قرآن کریم، نداشتن انگیزه درست و الهی در کارها سبب نابود شدن اعمال خیر انسان میشود و در نتیجه در اینگونه اعمال که به خاطر ریا یا مقاصد شوم دیگر انجام میشود،نمیتوان انتظار رشد و ارتقای معنوی داشت.
«یا أَیُّهَا الَّذینَ امَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِکُمْ بِالْمَنِّ وَالْأَذى کَالَّذى یُنْفِقُ مالَهُ رِئاءَ النَّاسِ وَ لا یُۆْمِنُ بِاللَّهِ وَالْیَوْمِ الْاخِرِ فَمَثَلُهُ کَمَثَلِ صَفْوانٍ عَلَیْهِ تُرابٌ فَأَصابَهُ وابِلٌ فَتَرَکَهُ صَلْداً لا یَقْدِرُونَ عَلى شَىْءٍ مِمَّا کَسَبُوا وَاللَّهُ لا یَهْدِى الْقَوْمَ الْکافِرینَ وَ مَثَلُ الَّذینَ یُنْفِقُونَ أَمْوالَهُمُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ تَثْبیتاً مِنْ أَنْفُسِهِمْ کَمَثَلِ جَنَّةٍ بِرَبْوَةٍ أَصابَها وابِلٌ فاتَتْ اکُلَها ضِعْفَیْنِ فَانْ لَمْ یُصِبْها وابِلٌ فَطَلٌّ وَاللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ بَصیرٌ»؛
آیه 264 سوره بقره
ای اهل ایمان، صدقات خود را به سبب منّت و آزار تباه نسازید مانند آن که مال خود را از روی ریا (برای جلب توجه دیگران) انفاق کند و ایمان به خدا و روز قیامت ندارد؛ مثل این ریاکاران بدان ماند که دانه را (به جای آنکه در زمین قابلی افشانند) بر روی سنگ صاف غبار گرفته‌ای ریزند و تند بارانی غبار آن بشوید و آن سنگ را همان طور صاف و بی‌گیاه به جای گذارد، که نتوانند هیچ حاصلی از آن به دست آورند. و خداوند گروه کافران را راه (سعادت) ننماید.
ما در این مقاله سعی کرده ایم آیاتی که در قرآن کریم به مسئله انگیزه پرداخته شده است را بررسی نماییم و مهم ترین مسائل آن را با شما در میان بگذاریم.اگر سوال یا نظری دارید میتوانید در بخش نظرات همین مقاله با ما در میان بگذارید.
جستجو در بین همه دسته ها
یک پاسخ
سلام خسته نباشید در باب نیاز جنسی باید نقدی داشتم و آن اینکه اصلا نیاز نیست بلکه شهوت است و مانند مواد مخدر میماند برای فرد معتاد یعنی شهوت خود یک معتادی است که با انجام عمل جنسی خالی میشه ضمن اینکه خواهشا از نظر رواشناسان غرب و از دید آنها نگاه نکنید اولین کسی که در غرب گفت نیاز جنسی خودش یک همجنسباز بود
خدا در قرآن میگه(نقل مضمون): اگر از گناه جنسی دوری کنیم من خودم بی نیازتون میکنم
این یعنی این عمل نیاز نبوده و در روایات اسلامی تا جایی که من دیدم اشاره ای به نیاز بودن نشده اینکه داخل سایت ها مینویسن اگر این عمل جنسی را انجام ندی اعصاب خورد میشه این نه به این خاطر که این نیازه بلکه این فرد چون معتاد شده در نتیجه وقتی چندبار این عمل را تکرار نکنه حس و حالش حس افراد معتاد را میگیره و در ضمن اینکه خود گفتن این نیاز است بهانه ای است برای انجام گناه طرف میگه چون نیازه پس با گناه برطرف کنم در صورتی که اصلا نیازی نیست…!
پس خواهشا دقت کنید ممنونم از توجهتون!