بسیاری از بزرگان و دانشمندان بر این باورند که از مهم ترین مقدمه ها برای خودسازی،شناخت خود یا خودشناسی است.سعی ما در خودسازی این است که نفس و روح خود را به گونه ای تربیت کنیم که قادر باشد امور سخت و مشکل را به خوبی به انجام برساند و در نهایت به موفقیت های دنیوی و اخروی دست پیدا کنیم.اما آیا رسیدن به موفقیت ها نیازی به شخاخت خودمان دارد؟ اصلا چرا باید خودمان را بشناسیم و چه رابطه ای بین خودشناسی و خودسازی وجود دارد؟ ما در ادامه این مقاله قصد داریم به مهم ترین نکاتی که پیرامون خودشناسی و رابطه آن با خودسازی وجود دارد بپردازیم و با روش های خودشناسی بیشتر آشنا شویم.
قبل از این که سراغ رابطه خودسازی و خودشناسی برویم،بهتر است ابتدا با مفهوم خودشناسی آشنا شویم تا متوجه باشیم که وقتی سخن از خودشناسی میشود،منظور ما چیست؟
خودشناسی را میتوان شناخت انسان از جایگاه و استعدادهایش دانست.تمامی انسان ها دارای استعدادها و توانایی های مشترکی هستند که دانستن آنها میتواند به رشد و خودسازی شخصیتی آنها کمک بزرگی کند.همچنین عملکرد نفس تمامی انسان ها تقریبا یکسان است.ما با خودشناسی قرار است به این مسائل آگاه شویم تا با آگاهی به این مسائل،رفتار درستی با خود و جهان اطراف داشته باشیم.از مشتراکی که بین تمامی انسان ها موجود است میتوان به عنوان مثال به کمال طلبی همه‌ی انسان ها اشاره کرد که این میل در تمامی انسان ها موجود است.
در مباحث خودسازی در روانشناسی و همچنین در قرآن و روایات،تاکید زیادی به خودشناسی شده است و این موضوع نشان دهنده اهمیت آن میباشد ما در ادامه به مهم ترین دلایل برای تلاش جهت خودشناسی اشاره مینماییم.
در روایات متعددی از اهل بیت (علیهم الاسلام) آمده است که خودشناسی را مقدمه و دلیل خداشناسی معرفی کرده اند.مثلا روایتی مشهور از رسول خدا (صل الله علیه و آله) نقل شده است که میفرمایند:
هر کس خود را شناخت، خدای خود را شناخته است
بحارالانوار، ج2، ص32، ح23
یکی از مهم ترین فواید خودشناسی،ارتقا و رشد خودسازی اخلاقی است.وقتی انسان خود و نفسش را بشناسد،کمتر دچار گناهان و پلیدی ها میشود چرا که جایگاه انسانی خود را میشناسد و به استعداد های ذاتی خودش آگاه است پس کمتر به خود اجازه آلوده شدن را میدهد.
بسیاری از مواقع انسان ها زمان و انرژی زیادی را صرف اموری میکنند که نتیجه خاصی در بر ندارد و تنها زمان و انرژی به کار رفته، هدر شده است.خودشناسی به انسان کمک میکند که این زمان و انرژی را صرف کاری کنند که باعث رشد و پیشرفت شود چراکه فردی که خودش را شناخته به نفس و عملکرد آن آگاه است و میداند که دقیقا باید چه کاری را انجام دهد و چه کاری را نباید انجام بدهد.
اما سوالی که ممکن است پیش بیاید این است که چه ارتباطی بین خودشناسی و خودسازی وجود دارد؟ آیا بدون خودشناسی نمیتوان رشد و پیشرفت مادی و معنوی داشت؟
خودسازی عبارت است از مجموعه فعالیت هایی منظم و برنامه ریزی شده است که سبب رشد و پیشرفت مادی و معنوی ما میشود.این رشد و پیشرفت مستلزم این است که ما خود و استعدادهای ذاتیمان را بشناسیم چرا که رشد دادن موجودی ناشناخته ممکن نخواهد بود.مثلا اگر شما بخواهید نهال خاصی را رشد دهید،باید با نحوه عملکرد آن گیاه آشنایی داشته باشید تا بدانید مقدار آب، خاک، نور و کود آن باید چگونه باشد.هر چه این شناخت بهتر و بیشتر باشد،شما در رشد دادن آن گیاه موفق تر خواهید بود و میتوانید زود تر و بهتر این کار را انجام دهید.در مورد انسان نیز دقیقا همینگونه است.اگر شما آگاهی بیشتری به خود و نفستان داشته باشید،خیلی بهتر و با سرعت بیشتری میتوانید خودتان را رشد دهید.بنابراین میتوان گفت که خودشناسی اصل و اساس خودسازی محسوب میشود.
برای مطالعه بیشتر: خودسازی در قرآن
برای شروع خودسازی باید در ابتدا انسان را بشناسید و یک تعریف کامل و درست از انسان را در اختیار داشته باشید.برای این منظور باید هم فیزیک و بدن او را شناخت و هم بُعد روانی و روحی او را کاملا درک کرد.شاید شما هم با مطالعه این بخش متوجه شده باشید که انسان به تنهایی قادر به شناختن خود به صورت کامل نیست چرا که بعد از این که هزاران سال از خلقتشگذشته،هنوز به صورت کامل فیزیک و روان خود ار نشانخته است.پس راه حل چیست؟
بهترین کار برای شناخت انسان،کمک گرفتن از خالق او یعنی خداوند متعال است.چراکه هیچ کس غیر از خالق یک چیز به جزئیات مخلوقش آگاه نیست.برای همین است که خداوند اقدام به فرستان کتاب و پیامبر کرده است.پس اگر میخواهید خودتان را به درستی بشناسید و بر اساس آن خودسازی را انجام دهید باید از خالق خود کمک بگیرید و دستورات و توصیه های خالق را در نظر داشته باشید.
بعد از آگاه شدن نسبت به اهمیت خودشناسی برای خودسازی،این سوال مطرح میشود که چگونه این کار را باید انجام بدهیم و خودشناسی را با چه کیفیتی باید به انجام برسانیم؟
قدم اول برای خودشناسی این است که ابتدا استعدادها و ظرفیت های انسانی خود را بشناسید.همانطور که در ابتدای مقاله بیان شد،انسان ها دارای مشترکات فراوانی هستند و دارای ظرفیت ها و ارزش های بسیار بزرگی هستند که میتوان آنها را به سعادت نزدیک تر بکند.از بعضی از این ظرفیت ها در آیات و روایان به عنوان فطرت یاد شده که نشان میدهد تمامی انسان ها دارای یک فطرت مشترک هستند و این میتواند استعداد و نقظه قوتی برای رشد و خودسازی معنوی آنها باشد.
انسان علاوه بر نقاط قوت و ظرفیت های بسیار،دارای نقاط ضعفی است که اگر انسان از خود مراقبت نکند،ممکن است دچار خطا و اشتباه بشود و مسیر حق را کاملا گم کند و به بیراهه برود.غرائز انسان میتواند نقطه حساسی برای این موضوع باشد.غرائز انسان مانند چاقو است.میتواند هم عامل رشد انسان باشد و هم عامل بیچارگی و بدبختی او.اگر انسان نتواند غرائز خود را در مسیر درستش قرار ندهد مطمئنا به خطا میرود و گاهاً تمام اوقات عمرش را به تباهی خواهد گذراند.
خداوند در تعدادی از آیات قرآن،علت و دلیل خلقت بسیاری از موجودات را،انسان معرفی میکند و میفرماید که:
هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُمْ مَا فِي الْأَرْضِ جَمِيعًا
آیه 29 سوره بقره
او کسی است که خلق کرد برای شما هر آنچه که در زمین است
در اینجاست که انسان باید کمی تفکر کند و ببیند که چه ارتباطی با موجودات دیگر دارد که خداوند دلیل خلقت آن ها را انسان معرفی میکند.انسان چه ارزش و منزلتی دارد که خداوند باید هر آنچه در زمین است را برای او خلق کند.آگاه شدن به این مسائل میتواند در خودشناسی انسان تاثیر بسیار زیادی بگذارد.
یکی دیگر از راه های خوبی که میتواند به خودشناسی برای خودسازی شما کمک کند،مطالعه و بررسی رفتار گذشتگان است.چرا که آنها هم انسان بوده اند و طبق تفکرات خود رفتارهایی داشته اند و دانستن آنها میتواند به شما کمک کند که با عملکرد روحی و فکری انسان ها بیشتر آشنا شوید.امام علی علیه السلام در همین رابطه به فرزندشان امام حسن علیهماالسلام توصیه میکنند که :
گذشتگان هرگز از نگریستن به خویشتن باز نماندند، همانگونه که تو بر خویشتن می نگری و درباره خود اندیشیدند همانگونه که تو می اندیشی و این نگرش و اندیشه آنان را در نهایت کار وادار کرد به آنچه که شناختند عمل کنند
نهج البلاغه
برای مطالعه بیشتر:خودسازی در نهج البلاغه
یکی از کتاب های بسیار مفید که در جهت خودشناسی و تاثیر و ارتباط آن در خودسازی،سخن گفته است،کتاب خودشناسی برای خودسازی نوشته آیت الله مصباح یزدی است.این کتاب با بررسی آیات و روایات مختلف و همچنین با نگاهی فلسفی به این مسئله مهم یعنی خودشناسی و خودسازی میپردازد.
اگر میخواهید با متونی که به بحث خودسازی پرداخته اند (چه از نظر اسلامی و چه از نظر روانشناسی) بیشتر آگاه شوید،توصیه میکنیم مقاله بهترین کتاب های خودسازی را مشاهده کنید تا با کتابهای مطرح در حوزه خودسازی بیشتر آشنا شوید.
تا اینجا ما به مهم ترین نکات در رابطه با خودشناسی برای خودسازی اشاره کردیم.اگر شما نیز نظر و پیشنهاد و یا سوالی دارید میتوانید در بخش نظرات با ما در میان بگذارید.
جستجو در بین همه دسته ها
یک پاسخ
ساده ترین و کاربردی ترین مرحله در خودشناسی اینه که انسان دقت کنه وقتی خوشحال میشه و وقتی ناراحت میشه به قضاوت خودش چه سود و زیانی رو در لحظه می تونه برداشت کنه؟ یه نگرشی به دست میاره و همین میشه مبنای تقوا در رشد و دوری از پلیدی و گناه. انشا الله