اگر قصد قدم نهادن در وادی خودسازی را دارید،مطمئنا دنبال یک برنامه منسجم و خوب هستید تا طبق آن امورات خود را تنظیم کنید، به نحوی که در نهایت به ساخته شدن شما منتهی بشود.اما این در صورتی است که آن برنامه مناسب و طبق شرایط شما تنظیم بشود و تمام نیاز ها و مشکلات شما را در نظر داشته باشد. اگر شما توانسته باشید به درستی خودتان را بشناسید،قادر خواهید بود برنامه متناسب به خودتان را طرح ریزی کنید و همچنین با دانستن اصول برنامه ریزی برای خودسازی، قادر خواهید بود برنامه خود را ارتقا داده و آن را بهبود ببخشید.ما در این مقاله سعی کرده ایم مهم ترین نکاتی که جهت برنامه خودسازی نیاز دارید را مورد بررسی قرار دهیم و با مطرح کردن نمونه هایی به شما در جهت برنامه ریزی مناسب برای خودسازی،کمک نماییم.
قبل از هرچیز لازم است که با مفهوم برنامه خودسازی آشنا شوید،برای این منظور ابتدا باید بدانیم که برنامه چیست؟ برنامه را میتوان اینگونه تعریف کرد:
برنامه هرگونه فعالیت منظم و دارای ساختاری است که برای رسیدن به یک هدف معین ایجاد شده است.
ما در برنامه ریزی سعی میکنیم که این فعالیت های منظم و ساختارمند را طرح ریزی کنیم و یا اصطلاحا روی کاغذ بیاوریم.حالا این برنامه ریزی میتواند یک برنامه بلند مدت یا کوتاه مدت باشد.مهم این است که ما را به مطلوب و هدف معین ما نزدیک کند.
سوالی که ممکن است در اینجا پیش بیاید این است که: برای شروع خودسازی و یا رسیدن به هر هدف دیگری،چه نیازی به برنامه ریزی است؟ برای پاسخ به این سوال باید بدانید که برای رسیدن به هر هدف مهمی در زندگی،انسان نیاز دارد که چند شناخت را به خوبی داشته باشد:
این شناخت ها برای دستیابی به هر هدفی در زندگی الزامی است و بدون این ها انسان دچار سردرگمی و بلا تکلیفی خواهد شد.همچنین بدون دانستن این مسائل احتمال خیلی زیاد،زمان،هزینه و انرژی بسیار زیادی تلف خواهد شد .این برنامه ریزی است که برای ما روشن میکند،جهت رسیدن به هدف چه مسیری را باید طی کنیم و چگونه باید این کار را انجام دهیم.پس اگر قصد خودسازی دارید،باید یک برنامه مناسب و عملی برای آن داشته باشید و باید بدانید که بی برنامه‌گی از مهم ترین موانع خودسازی است.
حالا که با تعریف و اهمیت برنامه ریزی برای خودسازی آشنا شدید،در این بخش میخواهیم مهم ترین ویژگی هایی که برای یک برنامه خودسازی خوب نیاز است را مورد بررسی قرار دهیم.رعایت کردن هر کدام از این موارد در برنامه ریزی،میتواند احتمال با برنامه جلو رفتن شما را تقویت نماید و برنامه شما را از روی کاغذ بودن به مرحله ظهور و بروز در واقعیت برساند.در صورت نداشتن این ویژگی ها،احتمالا برنامه شما عملی نخواهد شد و یا آن قدر غیر واقعی و مشکل خواهد بود که شما بعد از مدت کوتاهی از عمل به برنامه خود خسته شوید.رعایت نکات زیر برای داشتن یک برنامه خودسازی اصولی الزامی است.
اولین و مهم ترین پارامتری که باید در برنامه خودسازی خود رعایت کنید این است که این برنامه برای انسان است پس باید طبق شناخت از ساختار روحی و جسمی انسان نوشته و طرح ریزی شود.انسان شناسی مقوله ای است که کمک فراوانی به نحوه عملکرد انسان در همه‌ی ابعاد زندگی و همچنین نحوه برنامه ریزی میکند.با خودشناسی و انسان شناسی،متوجه میشودید که انسان دارای چه ملکات نفسانی،نیاز ها و خصوصیت هایی است و در نتیجه خواهید توانست برنامه مناسبی برای انسان طرح ریزی کنید.اگر میخواهید آگاهی بیشتری از خودشناسی و رابطه آن با خودسازی کسب کنید،میتوانید مقاله خودشناسی برای خودسازی را مطالعه نمایید.
تمامی انسان ها دارای نیاز های اساسی و بنیادی هستند که به صورت ذاتی در همه ی آنها وجود دارد،یکی از ویژگی های اصلی که باید در برنامه خودسازی به آن توجه داشت،پوشش دادن و توجه داشتن به این نیاز ها است.نیاز هایی مثل،آزادی،خوراک مناسب،امنیت،تفریح،نیاز های جنسی و… باید در برنامه ما گنجانده شود تا در آینده دچار کمبود و احساس نیاز نشویم.هر کسی نیاز دارد که زمانهایی را به تامین این نیاز ها بپردازد بنابراین مهم است که در برنامه ما به آنها توجه شود.نکته مهم دیگر در بحث نیاز ها این است که ممکن است در بعضی انسان ها نیاز های متفاوتی وجود داشته باشد که با خودشناسی میتوانید به آن نیاز ها آگاه شوید و برنامه را با توجه به آن طرح ریزی کنید.
نکته دیگری که در برنامه خودسازی بسیار مهم است،داشتن یک هدف معین و مشخص است.بسته به یکی از انواع خودسازی که میخواهید انجام دهید،این هدف میتواند بلند مدت،میان مدت،یا کوتاه مدت باشد.چیزی که مهم است این است که این هدف کاملا مشخص و معین و همچنین قابل دستیابی باشد.به طوری که اگر کسی از ما هدف را بپرسد بتوانیم به صورت کامل و واضح به او توضیح دهیم.داشتن هدف معین به شما کمک میکند که بدانید دقیقا چه میخواهید و در کجای مسیر رسیدن به آن هستید؟!
خودسازی مقوله است که دارای گام ها و قدم های گوناگون است، بنابراین مهم است که مرحله به مرحله پیش بروید وگرنه ممکن است دچار خطا و یا سهل انگاری شوید.دانستن مراحل خودسازی به شما کمک میکند که در برنامه ریزی خود بهتر عمل کنید و بدانید که برای رفتن در هر مرحله چه چیزهایی نیاز دارید و چه نوع برنامه ای باید بریزید.برای این که با این مراحل بهتر آشنا شوید،مقاله ای در سایت وجود دارید با عنوان مراحل خودسازی که توصیه میکنیم حتما آن را مطالعه نمایید.
یکی دیگر از ویژگی های برنامه خودسازی مناسب،داشتن زمانبندی است.اینکه بدانید چه کاری را در چه زمان و مدتی میخواهید انجام دهید،مهم است.البته زمان بندی به این معنی نیست که دقیق، ساعت و زمان کوچک ترین کارها را مشخص کنید بلکه به این معناست که به صورت کلی بدانید در چه موقعی باید چه کاری انجام شود.مثلا صبح ها این 3 کار و شب ها این 2 کار.یک بار در هفته رفتن به فلان مکان.داشتن زمان بندی میتواند به نظم داشتن در کارهای شما کمک بزرگی کند.
از ویژگی های مهم دیگر،داشتن انعطاف در نحوه برنامه ریزی است.برای همه ما مواقعی پیش میاید که کار مهمی پیش میاید که مجبوریم خلاف برنامه عمل کنیم یا مواقعی که زمان و مکان با شرایط عادی فرق دارد،مثلا در سفر.برنامه خودسازی ما باید به گونه ای طرح ریزی شود که قابلیت انعطاف در این شرایط را داشته باشد و به گونه ای نباشد که به محض کوچکترین تغییر در زندگی،شاکله برنامه ما به کلی از بین برود.
نکته قابل توجه دیگر در برنامه خودسازی این است که امکانات و منابع خودتان را در نظر داشته باشید.باید بدانید که امکانات و توان کاری را که قصد انجامش را دارید،در اختیارتان هست یا نه؟! مثلا اگر میخواهید در دوره آموزشی حرفه ای شرکت کنید،آیا هزینه خرید آن را دارید و یا آن قدر زمان دارید که یک دوره طولانی آموزشی را طی کنید.اگر فکر میکنید که نیاز به انجام کاری دارید ولی امکاناتش را ندارید،باید امکاناتش را ذره به ذره آماده کنید و یا جایگزین مناسبی برایش پیدا کنید.
الگو گرفتن از افراد بزرگ و عمل به توصیه آنها در برنامه خودسازی مخصوصا برای خودسازی اخلاقی،میتواند سرعت رشد و پیشرفت شما را بیشتر کند چرا که مسیری که آنها رفته اند و امتحانش کرده اند را شما میروید و به همین خاطر احتمال خطا در آن کمتر است.اما نکته قابل توجه اینجاست: در فراید الگو گرفتن نباید دچار تقلید بی چون و چرا شوید چرا که هر فردی در جهان منحصر به فرد است و دارای خصوصیات،امکانات و شرایط به خصوصی است که در برنامه ریزی باید به آنها توجه ویژه ای بشود.
برنامه خودسازی شما نباید به گونه ای باشد که روح و جسم شما را خسته و فرسوده کند.برای همین امر باید زمانی را برای لذت ها و تفریح های پاک و حلال قرار دهید.رفتن به طبیعت،انجام بازی و اشتغال به کارهایی که به آن علاقه دارید میتواند مصادیق همین امر باشد.تفریح لازمه ی هر انسانی است و مانند سوخت برای خودرو است و بدون آن ادامه دادن بسیار سخت و گاهاً غیر ممکن خواهد بود.
آخرین نکته ای که در این بخش باید به آن پرداخته شود این است که بعضی از افراد از ترس این که در مسیر دچار خطا یا اشتباهی شوند و یا بهانه های دیگر،از شروع کردن به برنامه ریزی می‌هراسند.باید بدانید که اگر بخواهید هر کاری را در زندگی انجام دهید و یا قصد رسیدن به هر هدف و موفقیتی را دارید،ابتدا باید شروع کنید،مهم نیست که در کجا و در چه شرایطی هستید؛مهم شروع کردن است.مطمئن باشید اگر شروع کنید و قصد رسیدن به خودسازی و موفقیت را داشته باشید خدا همراه شما هست و ادامه مسیر برای شما روشن خواهد شد.
بسیاری از علما و عرفا اسرار مهمی را برای عدد چهل قائل هستند و طبق گفتار آنان، هر کس بر عملی در مدت چهل روز مداومت بورزد،آن عمل به صورت ملکه درمیاید.بر همین اساس بزرگان دستورات چهل روزه فراوانی داشته اند و همچنین کتب چهل حدیثی متعددی نیز از آنان به طبع رسیده است.یکی از این برنامه ها،برنامه چهل روزه علامه مجلسی است.
از خودسازی در قرآن بیشتر بدانید
علامه مجلسی،نویسنده کتاب بحارالانوار،دورانی را به ریاضت و تهذیب نفس پرداخته است و خلاصه آن را در یک برنامه چهل روزه،اینگونه مطرح کرده است:
از هر کلامی که سود ندارد و بلکه از غیر یاد حق تعالی؛ زبان به کام کشیدن. از لذت ها و خوشی های (غیر ضروری و باز دارنده)، خوردنی ها، پوشیدنی ها، زناشویی ها، مسکن ها و . . . ، دست کشیدن .از مراوده با غیر اولیاءالله دوری جستن .خواب فراوان را ترک نمودن .یاد خداوند متعال را ، همراه با مراقبت، پیشه خود ساختن .دیگران ، مداومت بر ذکر «یا حی یا قیوم لااله الا انت» را پی می گرفتند و من نیز آن ذکر را آزموده ام. اما بیشترین ذکر من «یالله » است با دور افکندن غیر حق از قلب و با توجه به ذات باری تعالی. البته ، مهم و اساسی ، همان ذکر حق تعالی، با مراقبت است، که دیگر چیزها به پایه ذکر نمی رسد.
امین، اعیان الشیعه، ج9: 182
پایداری – به مدت چهل روز بر آنچه که (از قانون تمرین و ریاضیت) بر شمردیم؛ باعث می شود، که درب هایی از انوار: حکمت، معرفت و محبت الهی گشوده گردد و سپس، آدمی به مقام فناء و بقاء باالله ترقی کند و راه یابد. از آن روی که این شیوه خودسازی و سیر الی الله؛ نزدیک ترین راه ها به سوی خداست؛ تعارض نفس و شیاطین ظاهر و باطن، با آن شدیدتر است . زیرا اگر همه مردم به نمی شوند، چرا که بیشتر غرض ها، در روی آوری به این گونه دانش ها؛ دوستی مال، مقام و برتری نزد مردم است. که اگر چنین شد، شیاطین نیز مدد کار می شوند .
در اوایل انقلاب، دستورات 16 گانه خودسازی برای جوانان از طرف امام خمینی معروف شده بود و بین مردم پخش شده بود که در این برنامه دستوراتی برای خودسازی بیان شده بود که میتواند عمل به آنها،انسان را به مقامات عالی برساند،جناب آقای تقي دژاكام (خبرنگار و نویسنده) بیان داشته که این دستورات با بندهای اضافه و یا کم نقل شده است که آن را در 19 بند خلاصه کرده است.این دستورات به این شرح است:
شهید مرتضی مطهری از دانشمندان و محققان معاصر است که در بیانات خودش به مسئله خودسازی فردی و اجتماعی،اشارات زیادی داشته است.ایشان در یکی از صحبت های خودشان در رابطه با برنامه خودسازی اینگونه بیان میدارد:
در اوصاف اصحاب حضرت حجت (عجّل اللَّه تعالی فرجه) تعبیری است که من نه فقط در یک حدیث بلکه در احادیث متعدد آن را دیده‌ام: رُهْبانٌ بِاللَّیلِ لُیوثٌ بِالنَّهارِ« سفینة البحار، ماده صحب.» در شب راهبانند؛ شب که سراغ آنها می‌روی، گویی سراغ یک عده راهب رفته‌ای؛ ولی روز که سراغشان می‌روی گویی سراغ یک عده شیر رفته‌ای.
کتاب انسان کامل
ایشان با نظر به روایت ویژگی های اصحاب امام زمان (عجّل اللَّه تعالی فرجه) بیان میدارد که برنامه خودسازی انسان های مسلمان و متقی باید اینگونه باشد که در عین اینکه به مسائل معنوی و شخصی خود توجه ویژه ای دارند،در روز و در مواقع کار و زاد نیز انسان هایی شجاع و قدرتمند هستند و هرگز بعد معنویشان،آنها را به انزوا نمیکشاند.در نتیجه میتوان گفت که:برنامه خودسازی انسان نباید تک بُعدی باشد.شهید مطهری ادامه میدهد:
بینید خداوند در آیه آخر سوره فتح- که آیاتی نظیر آن در قرآن زیاد است- چه می‌فرماید: مُحَمَّدٌ رَسولُ اللَّهِ وَ الَّذینَ مَعَهُ اشِدّاءُ عَلَی الْکفّارِ رُحَماءُ بَینَهُمْ .صحابه و تربیت شدگان پیغمبر چگونه هستند؟ اینها دو چهره دارند، دو وجهه دارند:در مقابل دشمنان حقیقت ، شدید، قوی، باصلابت و محکم هستند، مانند دیواری روئین که از جا تکان نمی‌خورد (انَّ اللَّهَ یحِبُّ الَّذینَ یقاتِلونَ فی سَبیلِهِ صَفّاً کأَ نَّهُمْ بُنْیانٌ مَرْصوصٌ « صف/ 4») ولی در میان خود، یک پارچه عطوفت، مهربانی، یگانگی و وحدت‌اند که از نظر قرآن یک خصلت اجتماعی جامعه اسلامی است (یعنی همان خصلتی که ما قرنها فراموش کرده بودیم).
انسان کامل
بزرگان،علما و شهدای ما برنامه هایی منظم را برای خود در طول شبانه روز داشتند که عمل به آنها به رشد و خودسازی آنها کمک بسیاری کرده است.یکی از روش های برنامه خودسازی روزانه که دربین علما و بزرگان مشهور است،دارای 4 بخش است که باید در بین روز تمرکز خود را به عمل به این 4 مرحله حفظ نماییم.
1.مشارطه:در این بخش که بهتر است اول صبح انجام بگیرد،باید با خود و خدای خود شرط ببندیم و بدانیم که در امروز چه کارهایی را باید انجام بدهیم و چه کارهایی را نباید انجام بدهیم.مشخص کردن دقیق این اعمال بسیار مهم است.
2.مراقبه:ما باید در طول روز و در بین فعالیت های روزانه خود،حواسمان را جمع کنیم تا طبق مشارطه ای که اول صبح انجام داده ایم،رفتار نماییم و به مراقبت از خود بپردازیم.
3.محاسبه:در پایان روز و قبل از خواب،مهم است که اعمال روز خود را مورد بررسی و محاسبه قرار دهیم و ببینیم تا چه حدی طبق مشارطه خود پیش رفته ایم.
4-معاتبه و معاقبه:اگر احیانا در طول روز دچار لغزش و اشتباهی شده ایم و برخلاف مشارطه عمل کرده ایم، باید برای خود جریمه ای را در نظر بگیریم.آن جریمه و عقوبت باید به نوعی باشد که سبب شود دیگر آن لغزش ها را تکرار نکنیم.
توجه و دقت به این 4 عمل در طول شبانه روز میتواند برای ما یک برنامه خودسازی روزانه مفید باشد.
باید همیشه این نکته را برای برنامه ریزی های خود (چه در مسائل مادی و چه معنوی) در نظر داشته باشید که برنامه ای برای شما کامل و مناسب است که علاوه بر ویژگی هایی که در بالا ذکر شد،باید متناسب با شخصیت و حالات روحی و جسمی شما باشد.همانطور که مربیان ورزشی با توجه به فیزیک افراد به آنها برنامه میدهند،شما نیز باید طبق روح و جسم خود برنامه خودسازی خود را طرح ریزی کنید.بنابراین برای این منظور نیاز است که خود را خوب بشناسید و استعدادها و شخصیت خود را به صورت کامل آنالیز کنید و طبق آنها برنامه کامل خودسازی خود را بنویسید.
ما در این مقاله سعی کرده ایم هر آنچه که برای برنامه خودسازی نیاز است بدانید را بیان کنیم.با دقت نظر در نکات این مقاله و همچنین مشورت از بزرگان، میتوانید یک برنامه منسجم و خوب برای خودسازی و ارتقای شخصی خودتان طرح ریزی بکند.در صورت داشتن هرگونه سوال میتوانید در پایین همین مقاله و در بخش کامنت ها سوالاتتان را با ما در میان بگذارید تا در اسرع وقت به آنها پاسخ داده شود.
جستجو در بین همه دسته ها
2 پاسخ
سلام،وقتتون بخیر باشه
قبل از این که برنامه ای برای خودسازی داشته باشیم،باید دقیقا بدونیم خودسازی چیه؟ میشه توضیح بدید که خودسازی دقیقا به چی میگن؟
ممنون از ارسال نظرتون در مقاله برنامه خودسازی
بله درسته،باید قبل از برنامه ریزی به خوبی ما مقوله خودسازی آشنا شویم تا بتوانیم برنامه درستی طراحی کنیم
اگر میخواید با خودسازی و ابعاد آن بیشتر آشنا شوید میتوانید مقاله خودسازی چیست را مطالعه نمایید